Gods plaatsvervanger

Leestijd 6 minuten

Waarom zoeken mensen een plaatsvervanger voor God?

Door de hele menselijke geschiedenis heen zijn mensen altijd op zoek geweest naar een hogere macht. Religies, filosofieën en wereldbeelden komen voort uit een diepe behoefte aan veiligheid, oriëntatie en zingeving. Maar in de moderne samenleving verwijderen veel mensen zich bewust of onbewust van God en vervangen ze hem door andere dingen.

In het volgende zullen zowel de redenen voor de zoektocht naar een vervanger voor God als de gevolgen van deze vervangers worden onderzocht.

God als existentieel fundament

Waarom geloven mensen in God?

• Geloof in God geeft het leven een hogere betekenis, stabiliteit en een ultieme waarheid.
• Religies bieden ethische richtlijnen voor een goed leven.
• Geloof geeft hoop voorbij de dood en verklaart het onverklaarbare.
• Geloof creëert een gevoel van saamhorigheid en identiteit.

De mens is geschapen voor God en verlangt naar Hem. Zonder hem blijft er een innerlijke leegte of, zoals de psalmist het uitdrukt in Psalm 42:2 uitdrukt: "Zoals een hert verlangt naar waterstromen, zo verlangt mijn ziel naar u, o God!"

Afwijzing van God en zijn plaatsvervangers

Waarom vervangen mensen God?

Moderne samenlevingen worden steeds meer geseculariseerd, d.w.z. de banden met religie worden steeds losser gemaakt of opgeheven en levensstijlkwesties worden in plaats daarvan toegewezen aan het domein van de menselijke rede. Veel mensen zijn op zoek naar alternatieven voor God omdat:

1. Wetenschappelijke vooruitgang trekt de noodzaak van een Schepper God in twijfel.
2. Individualisme zelfbeschikking wordt boven afhankelijkheid van God geplaatst.
3. Technologische vooruitgang wekt de illusie dat mensen alles zelf kunnen controleren.

De mens heeft de neiging om God te vervangen door iets anders dat hem, volgens zijn verbeelding, voldoening geeft, al is het maar op korte termijn. Dit kortetermijndenken leidt er echter toe dat meer en meer, sneller en sneller, hoger en hoger het doel van de mens wordt of, zoals Paulus het zegt in zijn brief aan de Romeinen (Romeinen 1:25) "Ze ruilden de waarheid van God in voor een leugen en aanbaden het schepsel in plaats van de Schepper."

Waar vervangen mensen God door?

Voor mensen worden materialisme en consumptie, geld en bezit, succes en luxe de hoogste prioriteit. Het najagen van rijkdom vervangt het zoeken naar God, wat op korte termijn voldoening geeft maar op lange termijn een leegte van betekenis.
Matteüs schrijft hierover (Matteüs 6:24) "Niemand kan twee meesters dienen, want óf hij zal de één haten en de ander liefhebben, óf hij zal zich aan de één vastklampen en de ander verachten. Je kunt niet God dienen en mammon!"

1. Wetenschap en rationalisme bieden logische verklaringen en empirisch bewijs, terwijl geloof als irrationeel wordt afgewezen. Het resultaat is het verlies van menselijke zorgen en existentiële vragen.
2. Ideologieën en politieke systemen, zoals marxisme, nationalisme of seculier humanisme - de mens als norm voor moraliteit en vooruitgang, zonder de noodzaak van een god of religieuze openbaring - vervangen religieus geloof, terwijl de staat of partij de rol van god op zich neemt, zoals het geval is in totalitaire systemen of overdreven ideologieën.
   De Paslmist schrijft hierover in Psalm 146:3 apt "Vertrouw niet op prinsen, op een mensenkind, bij wie geen heil is!"
3. Technologie en het geloof in vooruitgang suggereren dat digitalisering, AI en transhumanisme mensen kunnen verbeteren. Er wordt zelfs gezocht naar onsterfelijkheid en eeuwige jeugd.
4. Zelfrealisatie en esoterie propageren "God in zichzelf vinden", de mens verheft zichzelf tot het middelpunt of, zoals Timoteüs 3:2-4 het zegt "Want de mensen zullen minnaars van zichzelf zijn, minnaars van geld, verwaand, arrogant, lasteraars, ongehoorzaam aan ouders, ondankbaar, onheilig, 3 liefdeloos, onvergevingsgezind, lasteraars, ongeremd, gewelddadig, vijanden van het goede, 4 verraders, roekeloos, opgeblazen; ze houden meer van genot dan van God;„.

Deze vervangende vormen bieden vaak slechts een illusoire bevrediging en leiden niet tot diepere, blijvende vervulling. Uiteindelijk worden mensen op zichzelf teruggeworpen en blijven ze existentieel onbevredigd.

Mogelijkheid van een nieuw begrip

In plaats van God te vervangen door materiële of ideologische zaken, zou de mens wetenschap en geloof kunnen combineren, omdat wetenschap wel kennis over de schepping kan verschaffen, maar geen antwoord kan geven op de ultieme zingevingsvragen.
Mensen zouden materiële rijkdom met nederigheid kunnen gebruiken. Rijkdom op zich is niet slecht als het op Gods manier gebruikt wordt.
De mens zou individualisme met gemeenschap kunnen verenigen in die zin dat zelfrealisatie niet leidt tot egoïsme, maar tot een liefdevolle relatie met anderen.

Matteüs vat het samen in Matteüs 22:37-39 als volgt samengevat: "En Jezus zei tegen hem: 'Gij zult de Heer, uw God, liefhebben met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand'. Dit is het eerste en grootste gebod. En het tweede is daarmee vergelijkbaar: 'Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf'".

En Johannes bevestigt (Johannes 14:6) "Jezus zei tegen hem: Ik ben de weg en de waarheid en het leven; niemand komt tot de Vader dan door mij!"

God is niet tegen vooruitgang, welvaart of kennis, maar ze mogen Zijn plaats niet innemen.
Een gezonde synthese is niet om God te vervangen, maar om Hem te erkennen als de bron van wijsheid, liefde en waarheid.

Excursus - Streven naar vervulling

Een ambitieuze jongeman die zichzelf al vroeg een duidelijk doel had gesteld: hij wilde succesvol zijn. Als kind had hij zijn familie vaak financieel zien worstelen en hij zwoer dat hij ooit een beter leven zou hebben. Dus werkte hij hard, studeerde af met topcijfers en kreeg een felbegeerde baan bij een gerenommeerd bedrijf. Hij had het gehaald!

Zijn werk werd al snel het centrum van zijn leven. Hij was voortdurend beschikbaar, werkte vaak tot laat in de nacht en stak al zijn energie in zijn carrière. Erkenning van superieuren, hoge bonussen en het vooruitzicht op promotie gaven hem het gevoel dat hij op de goede weg was. Vrienden en familie werden steeds meer verwaarloosd. Hij hield zichzelf voor dat hij later tijd voor hen zou hebben... als hij zijn doel had bereikt.

Omdat hij dacht dat hij gewoon nog niet genoeg had bereikt. Zodra hij de volgende loonsverhoging of de volgende promotie zou krijgen, dan(!) zou hij zich eindelijk gelukkig, zeker en voldaan voelen. Maar elke keer dat hij een van zijn doelen bereikte, duurde de voldoening maar kort voordat hij zich weer op het volgende doel stortte. De gedachte om hoger en verder te gaan had hem in zijn greep.

Op een dag ontmoette hij bij toeval een oude vriend die vroeger net zo ambitieus was, maar opmerkelijk was veranderd. Nu leek hij kalm, ontspannen, zelfs tevreden en voldaan. Dus vroeg hij hem: "Hoe krijg je het voor elkaar om zo tevreden te zijn? Ik heb alles wat ik altijd al wilde, maar toch mis ik altijd iets. En dus jaag ik van de ene piek naar de andere, alleen maar hoger, verder ..."

Zijn vriend glimlachte wetend; voor hem was het vroeger immers niet anders geweest. En dus antwoordde hij: "Vroeger dacht ik net als jij. Ik maakte van mijn succes mijn god. Maar toen realiseerde ik me dat niets in deze wereld me echt kon vervullen, tenzij ik God zelf had."

Dat had hij helemaal niet verwacht. Hij is toch geen christen geworden? Zijn eerste reactie was dan ook begrijpelijkerwijs afwijzing. Hij was immers geen bijzonder vroom persoon en beschouwde religie als een steun voor degenen die het op eigen kracht niet konden redden.
Maar de woorden van zijn vriend lieten hem niet los. Hij vroeg zich af of zijn streven naar steeds meer succes en erkenning niet eigenlijk een substituut was voor iets zinvollers, iets diepers?

Als hij toen al de inhoud van de Bijbel had gekend, zou hij waarschijnlijk Exodus 20:3 waarin staat "Jullie zullen geen andere goden voor mijn aangezicht hebben!". Hm, op de een of andere manier had hij van zijn succes en de erkenning van zijn superieuren en collega's een gouden kalf gemaakt.
Of ook op Matteüs 6:19-21 "Leg voor uzelf geen schatten op aarde, waar motten en roest verderven en waar dieven graven en stelen. Maar leg voor uzelf schatten in de hemel, waar mot noch roest verderft en waar dieven niet doorbreken en stelen. Want waar uw schat is, daar zal ook uw hart zijn". Ja, geld en promoties waren zijn schatten geworden, zijn hart was erop gezet. Maar met elke opname van de rekening smolt de schat weg en moest hij worden aangevuld. Dus op naar de volgende top, toch?

Op een avond, toen Paul in zijn luxueuze flat zat, keek hij uit over de skyline van de stad en vroeg hij zich af: Heb ik mijn leven echt gericht op wat er toe doet? Of was ik gewoon een lege droom aan het najagen?

Hij begon het geloof intensiever te bestuderen, las de Bijbel en ging uiteindelijk naar een kerk. Voor het eerst in zijn leven realiseerde hij zich dat zijn zoektocht naar erkenning en succes slechts een substituut was voor iets wat zijn ziel echt nodig had: een directe relatie met God.

Langzaam begon zijn leven te veranderen. Hij stelde bewust grenzen in zijn werk, nam tijd voor zijn familie en vrienden en begon zijn waarde af te meten aan meer dan alleen professioneel succes. In plaats daarvan vond hij een diepere vervulling in het toelaten van God in zijn leven, het aan Hem over te geven en Zijn pad te volgen.

Hij realiseerde zich dat niets in deze wereld, noch geld, noch succes, noch erkenning het gat in zijn hart kon vullen. Hij had al die jaren gezocht naar een "plaatsvervanger voor God", maar pas toen hij zich tot God wendde, vond hij de vrede waarnaar hij altijd had verlangd en die hij in zijn vriend had gezien als een voorbeeld in levende lijve.